Sinsi Tehlike “Duygusal Şiddet”

Dünya Sağlık Örgütü (WHO), şiddeti, “fiziksel güç veya iktidarın kasıtlı bir tehdit veya gerçeklik biçiminde bir başkasına uygulanması sonucunda maruz kalan kişide yaralanma, ölüm ve psikolojik zarara yol açması ya da açma olasılığı bulunması” durumu olarak tanımlamaktadır. Hukukçular ise şiddet eylemlerini açıklarken “İnsanın, benzerlerine karşı giriştiği, onlarda önemli ya da önemsiz hasarlar veya yaralar oluşturan, saldırganlık ve hoyratlık ifade eden hareketlerdir” açıklamasını yapmaktadır.

Maalesef dünyada olduğu gibi ülkemizde her geçen yıl milyonlarca aile içi fiziksel şiddet vakası resmi makamlara bildirilmektedir, fakat çeşitli nedenlerden dolayı bildirilmeyen vakalar da oldukça fazladır. Fiziksel şiddet görünür durumdayken ondan çok daha yaygın, daha önce başlayan, fiziksel şiddetin ayak sesi olan duygusal/psikolojik şiddet ancak nadiren farkedilebilmekte ve tartışılmaktadır. Bunun öncelikli sebebi duygusal istismarın genellikle çok zor fark ediliyor olmasıdır.

Tüm dünyada kadın erkek fark etmeksizin çok fazla insanın çevrelerindeki insanlara duygusal olarak şiddete maruz bıraktığı bilinmektedir. Duygusal şiddete maruz kalmış insanlar, gelecekte duygusal şiddet uygulamaya daha eğilimli olabilirler, bu kısır döngüden çıkmamızın önlenebilmesinin ilk basamağı ise maruz kalınan davranışın şiddet olduğunun farkında varılmasıdır. Bu yazıyı kaleme almakta ki öncelikli amacım, ilk olarak kendinize yapılan, daha sonra da başkalarına uyguladığınız duygusal şiddetin farkına varmanızdır.

Duygusal Şiddetin Farkına Varılması Neden Zordur?

Bireyler genellikle en yakınları (ebeveyn, eş vb.) tarafından duygusal şiddete maruz bırakılırlar. Belli belirsiz, alttan alta eyleme geçirilmesiyle birlikte gözle görünebilecek somut izler bırakmaz; ayrıca maruz bırakılan kişi yani kurban, şiddeti uygulayan kişi tarafından genellikle bazı davranışlarından dolayı suçlanır. Bu durum, mağdur kişilerin kendilerini sürekli olarak kötü ve suçlu hissetmelerine, benlik saygılarının zamanla azalmasına ve dolayısıyla duygusal şiddeti görememelerine, tepki gösterememelerine sebep olur, çünkü mağdur kişi artık kendi fikirlerine ve algısına da güvenemez duruma gelmiştir.

Birey, duygusal şiddet içeren (toksik) bir ilişkiden çıkmakta zorlanır; bunun nedeni muhtemelen geçmişte de duygusal olarak istismar içeren ilişkiler yaşamış, belki de bu tip ilişkilerle büyümüş olmasıdır. Bu aşamada bildiği, tanıdığı ilişki şekillerinden vazgeçmenin zorlayıcı olması muhtemeldir. Bu bireyin suçu değildir, fazla hassas veya güçsüz olduğu anlamına taşımaz. Kişi kendisini böyle bir ilişkiden çıkamıyor halde buluyorsa, çevresinden, daha güvenilir kaynaklardan, yani uzmanlardan psikolojik destek almalıdır. Bu noktada şunu da özellikle belirtmek gerekir ki psikolojik destek almak, utanılacak bir şey değildir, hatta örselenmiş benlik imgesinin yeniden inşa edilmesi için kesinlikle gereklidir.

Duygusal istismarın fark edilmemesinin diğer bir önemli sebebi de, ilişkinin diğer yönlerinin iyi gidiyor olmasıdır: İstismarcı kişi, istismar zamanlarının aralarında veya sonrasında sevgi dolu davranıyor olabilir, böylece duygusal şiddet gördüğünüz kısımları zihninizde reddedersiniz, unutursunuz veya yanılıyor olduğunuzu düşünebilirsiniz.

Duygusal şiddetin yalnızca şiddeti uygulayan ile kurban arasında gerçekleşiyor olması, başka bir tanığın bu davranışları gözlemlemiyor olması, yaşadığınızı anlatacak ve deneyiminizi doğrulayacak üçüncü bir kişi var olması, şiddetin belli belirsiz, alttan alta gerçekleştiği için üçüncü bir kişiye durumu açıklarken zorluk çekiyor olması gibi nedenler de maruz kalınan durumun duygusal şiddet olduğunun fark edilmesini zorlaştırır.

Duygusal Şiddetin Belirtileri ve Sonuçları

Duygusal istismar zararsız bir şekilde başlayabilir, ancak şiddet uygulayan kişi, ilişkiden ayrılma ihtimalinin olmadığından emin olduktan sonra, duygusal şiddetin seviyesi ve çeşitlerini artırabilir. Bu demektir ki, bu davranışlar nişan, evlilik veya hamilelikten önce başlamayabilir, ancak geriye bakarsanız, belli belirsiz kontrol sinyallerini genellikle fark edersiniz. Zaman içinde duygusal istismara maruz kalmak anksiyete, yani kaygı bozukluğu, travma sonrası stres bozukluğu, depresyon, cinsel isteksizlik, cinsel ağrı, kronik ağrı veya diğer fiziksel semptomlara yol açabilir.

Birçok insan, yüzleşmekten korktuğu için şiddetin devam etmesine izin verir. Katı ya da alkolik bir baba, aşırı kontrolcü bir anne ya da alaycı veya kıskanç bir kardeş varlığıyla sürdürülmüş geçmiş ilişkiler yeni ilişkilerin de benzer türde olmasının açıklayıcısı olabilir.

Duygusal İstismar Nedir?

Okuduğumuzda veya dinlediğimizde kolay fark edilir gibi gözüken bazı duygusal manipülasyon çeşitleri, yaşadığınızda fark edilmesi veya tepki göstermesi çok zor bir hale gelebilir. Duygusal şiddetin bir türünü uygulayan kişinin, diğer şiddet türlerini de uygulaması muhtemeldir. Duygusal istismar genellikle birkaç tür iç içe geçmiş şekilde karşımıza çıkar. Tehdit, aşağılama, cezalandırma, aşırı eleştirme, yalan söyleme, manipülasyon, yargılama, suçlama, aşağılayıcı isim takma, emir verme, aşırı öfke, kesintiye uğratma, küfretme, pasif agresif davranışlar, duygu sömürüleri bazı duygusal şiddet biçimleridir. Şiddeti uygulayan kişinin sayılan davranışları başka insanların içerisinde veya şakayla karışık gerçekleştirmesi, her şeyi daha da ağırlaştırıp, baş edilmesi zor bir duruma getirir. Gösterilen tepki “abartı” olarak nitelendirilebilir ancak bu davranışlar sanılanın aksine yaygındır ve hepsi, duygusal şiddet tanımlaması içindedir.

DUYGUSAL ŞİDDETİN TÜRLERİ NELERDİR?

Aşağılama, yargılama, alay etme, aşırı eleştirme, hakaret etme, suçlama, İsim takma, cezalandırma, tehdit, utandırma, emir verme, küfür etme, aşırı öfke, yalan söyleme, aldatma ve manipülasyon gibi davranışlar nispeten kolay fark edilen duygusal şiddet türlerdir. Daha zor farkedilen ve belli belirsiz, karmaşık gelişen ve büyük bir çoğunluk tarafından karşıdaki insanın çok sevdiği için böyle davrandığını düşünmesi olarak yorumlanan duygusal şiddet türleri vardır ki şu şekilde sıralayabiliriz;

Helikopter Kontrolcülük

Nereye gittiğinizi, kimle konuştuğunuzu veya düşündüklerinizi, yani her hareketinizi, tüm hayatınızı kontrol etmeye çalışan kişi duygusal şiddet gerçekleştiriyordur. Kişinin eşyalarını karıştırmak, mesajlarına bakmak, onu gizlice takip etmek, casusluk yapmak kişisel sınırları göz ardı etmek, partnerin ne giyeceğini, nereye gidip saat kaçta geri döneceğini, kimle nasıl görüşeceğini kontrol etmek davranışları da helikopter kontrolcülük olarak tanımladığımız duygusal şiddet türleridir.

Duygusal Olarak İhmal Etme

Duygusal ihmal de çokça rastlanan bir duygusal şiddet biçimidir. Duygusal ihmalin çok fazla örneği, çok fazla türü vardır. Sizi rahatsız eden veya üzen bir konudan bahsetmek istediğinizde konunun değiştirilmesi, sözünüzün kesilip başka bir kişiyle konuşulmaya başlanması, kafanın farklı bir yöne çevrilmesi, cevap verilmemesi veya size bu konuda kızılması duygularınızın yok sayılmasına sebep olduğu için duygusal ihmal olarak kabul edilir. “Bırak ağlamayı”, “abartıyorsun”, “çok hassassın” gibi sözler, duygularınızın geçersiz ve yersiz olduğu mesajını verir, ve duygusal ihmale girer. Özellikle erkeklere verilen “ağlamak zayıflıktır”, “korkmak zayıflıktır”, “kaygı, üzüntü, zayıflık göstergeleridir” gibi mesajlar, duygusal ihmal içerir ve bireyler durumu fark edip çözmedikçe, bu ihmalin izini hayat boyu taşıyabilirler.

Koşulsuz Karşıtlık

Duygusal şiddeti uygulayan kişi, algılarınıza, düşüncelerinize ve görüşlerinize meydan okuyarak söylediğiniz her şeye karşı tartışacaktır. İstismarcı kişi düşüncelerinizi veya duygularınızı anlamaya çalışarak dinlemez, düşünmeden otomatik olarak her söylediğinize karşı çıkar. Toplum içinde yapılması bu tip şiddeti duygusal istismar mağduru kişi için daha da ağırlaştırabilir.

Engelleme

Bu, konuşmayı durdurmak için kullanılan başka bir taktiktir. Bahsetmek istediğiniz bir konuyu açtığınızda, tacizci fark ettirmeden konu değiştirebilir, kafasını çevirip duymamış gibi yapabilir, konu hakkında sizi suçlayabilir, aşırı öfkelenebilir veya “sus”, “yeter” gibi sözler kullanabilir.

Küçümseme ve Araya Girme

Bu tip duygusal şiddet, sizi sürekli düzeltme, cümlelerinizi sizin yerinize bitirme veya sizin adınıza sizin izniniz olmadan konuşma ve sizin konuşmanıza izin vermeme gibi benlik saygınızı ve güveninizi zayıflatan bir türdür. Başkaları etrafındayken de gerçekleştirilebilir.

İnkar

Duygusal şiddeti uygulayan kişi, bir olayın gerçekleştiğini veya bir konuda söz verdiğini inkar edebilir. Daha önce sizi incitecek bir davranışını yapmadığını, sizin hayal gördüğünüzü, öyle bir şeyin ağzından çıkmayacağını söyleyebilir, iyi niyetinden şüphe etmeniz sebebiyle sizi suçlayabilir. Yavaş yavaş kendi hafızanızdan ve algınızdan şüphe duymaya başlayabilirsiniz.

Duygu Sömürüsü

Duygu sömürüleri ve kendini acındırarak karşısındakini kötü hissettirmek de bir duygusal şiddet türüdür. Manipülasyona girer. Size kendinizi suçlu hissettirmesi yönüyle, fark edilmesi zor olabilen bir duygusal şiddet türüdür.

Pasif Agresif Davranışlar

Pasif agresif davranış, gizli bir duygusal istismar şeklidir. Rahatsız olunan şeyin direkt söylenmeyip, dolaylı yollarla öfkeyi ifade etme biçimine denir. Oldukça yaygındır. Pasif agresif kişi, pasif agresif davrandığının genellikle farkında olmayabilir. Bir konuda hiçbir şey yokmuş gibi susmak, bir şey olup olmadığı sorulduğunda sorun olmadığını söylemek, surat asmak veya karşıdaki kişiye kötü davranmak, pasif agresif bir duygusal şiddet türüdür. “Akşam yemekte bana mesaj atmadın ama neyse, önemli değil, belli ki çok eğleniyordun” cümlesi, pasif agresif bir duygusal şiddet içerir.

Kesintiye Uğratma

Sevgiyi, iletişimi, desteği veya parayı kesintiye uğratma, saklama, vermeme dolaylı kontrolü ve gücü koruma yöntemleridir.

Duygusal İstismarla Mücadele

Duygusal şiddete maruz kalmak, benlik saygısını yavaşça düşürür hatta yok eder. Kişi kendini zamanla değersiz, işe yaramaz ve sevilmeyi haketmeyen bir birey olarak algılamasın sebep olur. Bu yüzden zaman kaybetmeden durumu teşhis etmek, önlem almak, harekete geçmek gerekir. Özellikle uzun vadeli bir ilişki içerisindeyken size duygusal şiddet uygulayan bir kişiyle yüzleşmek oldukça zorlu olabilir.

Duygusal şiddete maruz kaldıysanız, atmanız gereken en önemli adım, kendinizi iyileştirmektir. Bir uzman yardımı ile cevap bulmanız gereken hayatınızda hep benzer ilişkilere mi sahip oldunuz? Siz bu ilişkiye/ilişkilere kendinizi niçin ve nasıl soktunuz? Hep hayatınızda olan bir ilişki miydi? Bu davranışlardan nasıl etkilendiniz? Hatırlayabildiğiniz duygusal şiddet anıları neler? Şimdi orada siz olsaydınız o zamanki kendinize ne söylerdiniz? Gibi soruların yanıt bulması gerekir.

Eğer kendinizi bu konuda anlayıp iyileştirmezseniz, belki bu ilişkiden çıkıp uzaklaşsanız bile, benzer dinamiklerde başka bir ilişkiyi hayatınıza sokmanız muhtemeldir. Sonuç olarak, detaylı bir çalışma ve emek gerektiren bu durumun iyileşmesi kesinlikle mümkündür. Gücünüzü geri alıp benlik saygınızı tekrar kazandıktan sonra da, bir daha birisinin sizi duygusal olarak kötüye kullanmasına izin vermezsiniz. Bu, kendinize emek vererek erişebileceğiniz bir noktadır.

Eğer içerisindeki duygusal şiddet durursa, içinde bulunduğunuz ilişki de devam edebilir, gelişebilir. Ancak gerçek ve uzun vadeli bir değişim için, her iki tarafın da problemin farkında olması, değişim için riski almaya istekli olması ve profesyonel psikolojik destek alması gerekir.